Definicja UZALEŻNIENIA w klasyfikacji ICD 10 brzmi: „Uzależnieniem nazywamy kompleks zjawisk fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych, wśród których przyjmowanie substancji lub grupy substancji dominuje nad innymi zachowaniami, które miały poprzednio dla Pacjenta większą wartość”.
Uzależnienia można podzielić na chemiczne, czyli uzależnienie od substancji psychoaktywnych (m.in. alkohol, marihuana, nikotyna, amfetamina, kokaina, opiaty, nowe substancje psychoaktywne tzw. dopalacze oraz leki) oraz behawioralne czyli uzależnienie od zachowań (m.in. seks, hazard, gry komputerowe, telefon, kupowanie i inne).
O uzależnieniu chemicznym i behawioralnym możemy mówić, jeśli występują minimum 3 z 6 objawów występujących łącznie przez pewien czas w ciągu ostatniego roku.
Rozpoznanie uzależnienia chemicznego czyli od substancji psychoaktywnej pozwala identyfikacja trzech lub więcej następujących cech lub objawów występujących łącznie przez pewien czas w ciągu ostatniego roku.
- Silne pragnienie lub poczucie przymusu picia czy przyjmowania narkotyków.
- Upośledzona zdolność kontrolowania zachowań związanych z piciem czy braniem (trudności w unikaniu rozpoczęcia przyjmowania substancji, trudności w jego zakończeniu do wcześniej założonego poziomu, nieskuteczność wysiłków zmierzających do zmniejszenia lub kontrolowania picia czy brania).
- Fizjologiczne objawy zespołu abstynencyjnego pojawiającego się, gdy picie alkoholu lub branie narkotyków jest ograniczone lub przerywane (drżenie mięśni, nudności, wymioty, biegunki, bezsenność, nadciśnienie tętnicze, rozszerzenie źrenic, zaburzenia snu, niepokój, drażliwość, lęki, padaczka poalkoholowa, omamy wzrokowe lub słuchowe, majaczenie) albo używanie alkoholu lub pokrewnie działającej substancji (np. leków) w celu złagodzenia ww. objawów, uwolnienia się od nich lub uniknięcia ich.
- Zmieniona (najczęściej zwiększona) tolerancja na alkohol/narkotyki (ta sama dawka alkoholu nie przynosi oczekiwanego efektu) potrzeba spożycia większych dawek dla wywołania oczekiwanego efektu.
- Z powodu picia alkoholu czy przyjmowania narkotyków – narastające zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności lub zainteresowań, zwiększona ilość czasu: przeznaczona na zdobywanie alkoholu, narkotyków lub jego picie, branie, bądź uwolnienia się od następstw ich działania.
- Uporczywe picie alkoholu lub przyjmowanie narkotyków mimo oczywistych dowodów występowania szkodliwych następstw picia, brania (picie alkoholu, przyjmowanie narkotyków mimo, że charakter i rozmiary szkód. są osobie znane lub można oczekiwać, że są znane).
Sygnały świadczące o uzależnieniu behawioralnym:
- spędzanie coraz większej ilości czasu angażując się w dane zachowanie, zaniedbując przy tym inne wcześniejsze zainteresowania i pasje, lub ważne obowiązki zawodowe lub szkolne,
- utrata kontroli nad swoim zachowaniem,
- poświęcanie danemu zachowaniu więcej czasu niż planowano to wcześniej,
- poświęcanie większej ilości pieniędzy i uwagi, niż pozwala na to sytuacja życiowa,
- odczuwanie trudności w powstrzymaniu się przed zachowaniem, które samemu uznaje się za niewłaściwe,
- odczuwanie potrzeby dostarczania sobie coraz intensywniejszych wrażeń związanych z danym zachowaniem lub wykonywanie go coraz dłużej, by dalej czuć przyjemny dreszczyk emocji,
- w sytuacji stresu, napięcia, przygnębienia oraz w innych nieprzyjemnych stanach emocjonalnych pierwsza myśl, przychodząca do głowy, to: „Jeśli to zrobię (sięgnę po dane zachowanie), poczuję się lepiej”.
- pomimo rosnącej świadomości strat i podejmowania prób zmiany czy porzucenia tego zachowania, ostatecznie dochodzi do powrotu do danej czynności,
- reagowanie gniewem w momencie, kiedy nie można wykonywać danej czynności.
Uzależnienie od substancji chemicznej oraz uzależnienie behawioralne jest chorobą, która w postępujący sposób zaczyna wyniszczać życie człowieka. Człowiek uzależniony często nie zdaje sobie przy tym sprawy, że cierpi na tę chorobę, ukrywa ją przed otoczeniem ze strachu przed konsekwencjami i z powodu wstydu, jaki zwykle odczuwa. Nieleczony nałóg niestety zawsze się nasila powodując coraz poważniejsze negatywne skutki w życiu osoby, które mogą być powstrzymane jedynie poprzez poszukanie pomocy i podjęcie leczenia tego zaburzenia.
W leczeniu uzależnienia nie dąży się jedynie do tego, aby pacjent utrzymywał abstynencję, ale przede wszystkim, kładzie się nacisk na poprawę jego funkcjonowania psychospołecznego oraz wzbudzanie bardziej prozdrowotnej postawy życiowej, nastawionej na troskę o siebie i relacje z innymi. Podstawowym celem terapii uzależnienia jest zatem zainicjowanie i utrzymanie zmian w kierunku procesu zdrowienia. Trudno jest pomóc pacjentowi w zmianie stylu życia i poprawie jego zdrowia psychofizycznego, jeśli w pierwszej kolejności nie zatrzyma się używania przez niego substancji psychoaktywnych lub nałogowych zachowań (uzależnienie od komputera, internetu, seksu, hazardu, zakupów i inne).
Zasadniczą metodą leczenia uzależnienia jest psychoterapia, natomiast postępowanie medyczne ma wymiar wspomagający psychoterapię uzależnienia i jest nakierowane głównie na leczenie zespołów abstynencyjnych oraz farmakologiczne wsparcie psychoterapii.
Osoby uzależnione i członkowie ich rodzin mogą skorzystać z pomocy w następujących miejscach:
- poradnie leczenia uzależnień,
- stacjonarne ośrodki leczenia uzależnień, dzienne oddziały leczenia uzależnień, ośrodki psychoterapii,
- grupy wsparcia dla uzależnionych
- grupy wsparcia dla członków rodzin i bliskich osób uzależnionych.
